Hợp đồng phái sinh là gì? Cách tính giá hợp đồng phái sinh

Với sự phát triển mạnh mẽ của thị trường chứng khoán Việt Nam, bên cạnh các sản phẩm chứng khoán cơ sở, trên thị trường đã xuất hiện thêm nhiều sản phẩm phái sinh là hợp đồng phái sinh. Hợp đồng phái sinh giúp nhà đầu tư hạn chế rủi ro khi đầu tư vào chứng khoán. Vậy hợp đồng phái sinh là gì và giá của hợp đồng phái sinh được tính như thế nào? Mọi chuyện sẽ được AzFin lý giải trong bài viết sau.

1. Hợp đồng phái sinh là gì?

Hợp đồng phái sinh là hợp đồng tài chính do hai hoặc nhiều bên thỏa thuận để mua bán các tài sản cơ sở (trái phiếu, chứng khoán, tiền tệ, lãi suất, hàng hóa…). Những hợp đồng như vậy được tạo ra để phân tán rủi ro, bảo vệ hoặc tạo ra lợi nhuận cho cả hai bên trong hợp đồng. Trên thực tế, việc tham gia các hợp đồng phái sinh không chỉ giúp nhà đầu tư hạn chế rủi ro mà còn giúp họ kiếm được lợi nhuận cao hơn.

2. Các loại hợp đồng phái sinh

Có bốn loại hợp đồng phái sinh phổ biến: hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng hoán đổi, hợp đồng quyền chọn và hợp đồng tương lai.

2.1 – Hợp đồng kỳ hạn

Hợp đồng kỳ hạn là hợp đồng trong đó các bên tham gia giao dịch mua hoặc bán tài sản với mức giá đã được thỏa thuận trước vào một ngày cụ thể trong tương lai. Tài sản được giao dịch trong hợp đồng kỳ hạn là bất kỳ loại hàng hóa nào, chẳng hạn như hàng nông sản, tiền tệ hoặc chứng khoán.

Ví dụ: Ngày 01/07/2021 Bên A ký hợp đồng kỳ hạn mua 1 tấn gạo của Bên B với giá 7.000 đ/kg trong thời hạn 2 tháng. Sau 2 tháng, ngày 1/9/2021 bên B phải bán cho bên A 1 tấn gạo với giá 7.000đ/kg và bên A phải mua 1 tấn gạo của bên B với giá này. Kể cả giá ngày 1/9/2021 cao hơn hay thấp hơn 7.000 đồng/kg thì giá vẫn không thay đổi.

Chênh lệch giữa giá hợp đồng và giá kỳ hạn là cơ sở để tính lãi lỗ của người mua và người bán. Đây là một loại hợp đồng tương lai thường được các nhà đầu tư sử dụng để đầu cơ giá trong tương lai hoặc hạn chế rủi ro lãi suất.

2.2 – Hợp đồng tương lai

Hợp đồng tương lai, hay hợp đồng tương lai, là một hợp đồng phái sinh trong đó người mua và người bán giao dịch một tài sản tại một thời điểm cụ thể trong tương lai. Tức là tại thời điểm hiện tại, hai bên tham gia giao dịch thỏa thuận rằng thời điểm giao dịch và giá giao dịch sẽ được xác định tại một thời điểm nhất định trong tương lai.

Ví dụ: Ngày 01/07/2021 Bên A ký hợp đồng kỳ hạn mua 1 tấn gạo của Bên B với giá 7.000 đồng/kg, thời gian giao hàng và thời điểm định giá được xác định là ngày 01/09/2021. . Đến ngày 01/09/2021 giá gạo là 9.000đ/kg, bên B có 2 lựa chọn, bên B phải bán cho bên A 1 tấn gạo với giá 7.000đ/kg, nếu không bên B sẽ không bán gạo cho Bên A nhưng bên A phải bán gạo cho bên A. Số tiền chênh lệch là 2.000 x 1000 = 2.000.000 VND.

2.3 – Hợp đồng quyền chọn

Nếu hai hợp đồng phái sinh trên buộc các bên phải mua/bán với giá thỏa thuận thì hợp đồng quyền chọn cho phép nhà đầu tư lựa chọn không mua/bán khi nhận thấy việc thực hiện giao dịch không có lãi. Hợp đồng quyền chọn cho phép người ký kết có quyền mua/bán một lượng hàng hóa cụ thể ở một mức giá cụ thể tại một thời điểm cụ thể.

Hợp đồng quyền chọn là một công cụ tài chính cho phép người mua quyền, nhưng không phải nghĩa vụ, mua hoặc bán một tài sản ở một mức giá định trước vào hoặc trước khi kết thúc hợp đồng. Tuy nhiên, bất kể người mua quyết định thực hiện hay chấm dứt hợp đồng, người mua vẫn phải trả cho người bán một khoản phí nhất định, được gọi là phí quyền chọn.

2.4 – Hợp đồng hoán đổi

Hoán đổi là một thỏa thuận hợp đồng giữa hai bên đồng ý trao đổi các nghĩa vụ để thực hiện các khoản thanh toán định kỳ cho nhau hoặc trao đổi các dòng tiền trong tương lai theo cách thức đã định trước, có sẵn trong một khoảng thời gian xác định trước.

Tại Việt Nam, các hợp đồng hoán đổi thường được ngân hàng bán cho các công ty có sản phẩm hoán đổi ngoại tệ. Theo đó, doanh nghiệp sẽ đồng thời mua và bán một lượng ngoại tệ như nhau nhưng điều kiện thanh toán và tỷ giá hối đoái của hai lần giao dịch là khác nhau, được xác định khi ký kết hợp đồng.

Xem ngay: Cổ phiếu phòng thủ là gì? Tất tần tật thông tin về cổ phiếu phòng thủ

3. Cách tính giá 1 hợp đồng phái sinh?

Việt Nam đã ra mắt thị trường chứng khoán phái sinh mới từ năm 2017. Sản phẩm hợp đồng phái sinh đầu tiên là hợp đồng tương lai và chỉ số chứng khoán là VN30. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn cách tính giá hợp đồng tương lai.

3.1 – Một số khái niệm cơ bản

Trước khi tìm hiểu cách tính giá hợp đồng phái sinh, nhà đầu tư cần nắm được các khái niệm sau.

• Ký quỹ ban đầu (IM): Là số tiền mà người mua phải ký quỹ trước cho công ty chứng khoán để bảo đảm nghĩa vụ thanh toán. Công thức tính ký quỹ ban đầu là:

IM = Giá giao dịch * Số nhân hợp đồng * Số lượng hợp đồng mua/bán * Số tiền ký quỹ yêu cầu

• Ký quỹ biến đổi (VM): Số tiền này chỉ được thêm vào Ký quỹ biến đổi nếu nhà đầu tư thua lỗ.

• Yêu cầu ký quỹ (MR): Là số tiền ký quỹ tối thiểu nhà đầu tư phải duy trì tại công ty chứng khoán để đảm bảo khả năng thanh toán. Biên độ duy trì được tính như sau:

MR = IM + VM

• Giá trị ký quỹ hợp lệ (VKQ): Là tiền ký quỹ của nhà đầu tư được xác định theo giá và tỷ lệ chiết khấu, có thể là tiền mặt hoặc chứng khoán.

• Tỷ lệ sử dụng ký quỹ (AR):    Công thức là AR = MR/VKQ.

• Vị thế mua: Khi một nhà đầu tư quyết định mua một hợp đồng tương lai, điều đó có nghĩa là anh ta đã vào một vị thế mua hoặc mở một vị thế mua. Để đóng một vị thế mua, nhà đầu tư phải đợi cho đến khi hợp đồng hết hạn hoặc bán hợp đồng.

• Vị thế bán: Khi một nhà đầu tư quyết định bán một hợp đồng tương lai, anh ta đang ở vị thế bán hoặc mở một vị thế bán. Để đóng một vị thế, nhà đầu tư phải đợi hợp đồng hết hạn hoặc mua lại hợp đồng.

• Giới hạn vị thế: Nhà đầu tư có thể nắm giữ số lượng tối đa các công cụ phái sinh dựa trên cùng một tài sản cơ sở tại một thời điểm. Các giới hạn được thiết lập để tránh đầu cơ và ổn định thị trường.

3.2 – Công thức tính giá của hợp đồng phái sinh

Quy tắc định giá hợp đồng tương lai dựa trên chênh lệch giữa giá thanh toán cuối ngày và giá bình quân gia quyền dựa trên số lượng của từng vị thế và được tính riêng cho từng mã hợp đồng. Sau khi phát sinh chênh lệch, hệ số ròng được sử dụng để xác định nghĩa vụ thanh toán của nhà đầu tư.

Công thức tính chênh lệch vị trí cuối ngày (lãi và lỗ) là:

VM cuối ngày=(DSPt – VWAP)*Số lượng hợp đồng*Hệ số nhân

Trong đó : 

• VWAP: là giá bình quân gia quyền theo khối lượng

• DSP: giải quyết chênh lệch giá vào cuối ngày

Có 4 trường hợp VWAP như sau:

• Nhà đầu tư đang ở vị thế mua: VWAP = Giá dự thầu bình quân gia quyền.

• Nhà đầu tư bán khống: VWAP = giá bán bình quân gia quyền.

• Số hợp đồng: (+) đối với vị thế mua, (-) đối với vị thế bán.

• Nếu không có giao dịch trong ngày VWAP = DSPt-1

Ví dụ:

Trong ngày giao dịch đầu tiên, nhà đầu tư mở 4 vị thế mua VN30F1903 với mức giá 915. Sau đó tiếp tục mở 2 lệnh mua VN30F1903 với giá 920. Các nhà đầu tư đã giữ các vị thế mua cho đến cuối ngày và DSP là 918.

Theo cách tính trên ta có:

Bây giờ giá mua bình quân gia quyền là: (4*915 + 2*920)/6 = 916,67

Máy ảo = (918 – 916,67)*6*100.000 = 798.000. Lợi nhuận của nhà đầu tư là 798.000 đồng.

Đọc thêm: Tín phiếu là gì? Tất tần tật những thông tin về tín phiếu

4. Thời hạn của các hợp đồng phái sinh là khi nào?

Ngày giao hợp đồng phái sinh hay ngày hết hạn hợp đồng phái sinh (Expiration date) là ngày có hiệu lực cuối cùng của hợp đồng phái sinh. Trước hoặc vào ngày này, các nhà đầu tư phải đưa ra quyết định về vị thế, đóng vị thế và tính toán lãi lỗ hoặc để hợp đồng hết hạn. Vào ngày đáo hạn của công cụ phái sinh, tất cả giao dịch chấm dứt và trở thành tiền mặt.

Thông thường, ngày thứ Năm thứ ba của mỗi tháng là ngày hết hạn đối với các công cụ phái sinh có kỳ hạn. Tại bất kỳ thời điểm nào, luôn có 4 hợp đồng tương lai được giao dịch. Các tháng hết hạn bao gồm tháng hiện tại, tháng tiếp theo và các tháng cuối cùng của hai quý gần nhất.

Trên đây là những thông tin cơ bản nhất mà bất kỳ nhà đầu tư mới nào cũng phải biết về hợp đồng phái sinh và cách tính giá chứng khoán phái sinh trước khi quyết định tham gia thị trường chứng khoán phái sinh. Hy vọng những thông tin mà AzFin cung cấp sẽ giúp các nhà đầu tư mới bớt lo lắng và tăng thêm niềm tin khi tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh đầy thách thức.

Tìm hiểu thêm: Thị trường tiền tệ là gì? Các công cụ của thị trường tiền tệ

________

Xem thêm các dịch vụ khác của AzFin: 

• Fanpage AzFin Việt Nam: https://www.facebook.com/AzFinVietNam
• Youtube: https://www.youtube.com/c/azfinvietnam
• Tham khảo các khóa học của AzFin: https://academy.azfin.vn/
• Khoá học đọc vị cổ phiếu: https://docvicophieu.azfin.vn/
• Khoá học chinh phục cổ phiếu ngân hàng: https://chinhphuccophieunganhang.azfin.vn/